Project Boussu - Triosonaten uit Brussel
Hoe kan Brusselse kamermuziek rond het midden van de achttiende eeuw zijn uitgevoerd? Dit is wat Project Boussu bestudeert. Onderzoeker en instrumentenbouwer Geerten Verberkmoes (KASK & Conservatorium Gent) bouwde replica’s van historische Brusselse strijkinstrumenten en het Ensemble Boussu - bestaande uit Ann Cnop, Shiho Ono en Mathilde Wolfs - speelt bijhorend repertoire op deze instrumenten, in een bijzondere bezetting met enkel strijkers en gebruik makend van originele bladmuziek. Onlangs verscheen er een cd van dit collectief (Project Boussu, Brussels Trio Sonatas, KTC 1679, Etcetera Records, 2020).
Twee unieke instrumenten
Het Brusselse Muziekinstrumentenmuseum (MIM) bezit negen instrumenten die tussen 1750 en 1760 in Brussel werden gemaakt door de Franse vioolbouwer Benoit Joseph Boussu (1703-1773). Inderdaad, de naamgever van het project! Twee van die instrumenten, een viool en een cello, zijn heel uniek. Daar waar het overgrote deel van de antieke strijkinstrumenten – inclusief alle Stradivariussen – in de negentiende eeuw een update kregen in functie van nieuwe smaken en vereisten, blijkt dat bij Boussu’s viool en cello niet het geval. Om deze uitzonderlijke toestand te behouden mogen deze historisch belangrijke instrumenten niet meer bespeeld worden. Om toch een idee van hun klank- en speelmogelijkheden te krijgen, voerde Geerten Verberkmoes een doctoraatsonderzoek dat leidde tot speelklare replica’s van Boussu’s instrumentarium.
Werkbankonderzoek
Allereerst werd de biografie van Boussu aan het licht gebracht via intensief archiefonderzoek. Er kwam veel nieuwe informatie aan de oppervlakte over Boussu’s jeugd en zijn jarenlange werkzaamheden als notaris in de omgeving van Avesnes (Frankrijk), tot zijn daaropvolgende jaren als vioolbouwer in respectievelijk Luik, Etterbeek, Brussel en Amsterdam.
In een tweede fase werden overgebleven Boussu-instrumenten, waaronder de bovengenoemde viool en cello, in samenwerking met radiologische experts gescand met behulp van CT-apparatuur (computertomografie). De scans leverden een schat aan nieuwe informatie op over de architectuur van de instrumenten en hun mogelijke bouwproces. Er valt uit af te leiden dat Boussu’s werkplaats, in tegenstelling tot die van zijn beroemdere Italiaanse tijdgenoten, een eigen bouwsysteem gebruikte, zonder binnenmal en hoogstwaarschijnlijk volgens een modulaire opzet. Op basis van de scanresultaten werden precieze replica’s van drie violen en een cello gebouwd volgens een mogelijk door Boussu gevolgd bouwtraject. Ook deze praktische activiteiten – werkbankonderzoek – leverden nieuwe inzichten in de werkwijze en instrumenten van de Franse notaris/luthier.
Een hernieuwde uitvoering
In de laatste fase van het onderzoeksproject werden de nieuw gereconstrueerde strijkinstrumenten bespeeld door het Ensemble Boussu, bestaande uit de ervaren barokmusici Ann Cnop (viool), Shiho Ono (viool) en Mathilde Wolfs (cello). Het publiek kreeg de kans de klank- en speeleigenschappen van de replica instrumenten te ervaren tijdens verschillende openbare optredens in 2018 en 2019. Ook is er, zoals gezegd, in Oktober 2020 een album uitgekomen. Het geplande Woensdagklanken-concert in Museum Vleeshuis / Klank van de Stad wordt nu vervangen door een video-opname.
Zowel tijdens concerten als op de cd speelt Ensemble Boussu triosonaten van drie Brusselse hofcomponisten uit de Galante periode: Hendrik-Jacob De Croes (1705-1786), Pieter Van Maldere (1729-1768) en Eugène Godecharle (1742-1798). Er worden hierbij uitsluitend originele bladmuziekedities gebruikt, deels afkomstig uit de privécollectie van de heer Willy Van Rompaey. Daarnaast zullen enkel strijkinstrumenten worden ingezet, en geen akkoordinstrument (zoals klavecimbel, orgel of luit). Hiermee sluiten we aan bij een verwaarloosde historische optie, die aanzienlijke effecten heeft op de samenklank.
Wenst u meer te weten te komen over dit project, bezoek dan het YouTube kanaal Boussu_Inside_Out. Daar vindt u clips van muziekuitvoeringen en uitgebreide video-documentatie van het bouwproces van de replica instrumenten.
Colofon
Het doctoraatsproject ‘Boussu Inside Out’ (UGent, 2015-2020) van Geerten Verberkmoes stond onder supervisie van prof. dr. Francis Maes (UGent), dr. Geert Dhondt (School of Arts Gent) en dr. Anne-Emmanuelle Ceulemans (MIM Brussel). Samen met de bovengenoemden superviseerde dr. Bruno Forment (Orpheus Instituut) het aanverwante tweejarige onderzoeksproject ‘The Sound of Brussels Anno 1760’ (2018-2019), dat werd gefinancierd door het onderzoeksfonds van KASK & Conservatorium Gent. Met dank aan Museum Vleeshuis / Klank van de Stad, Marleen Maes, dr. Timothy De Paepe en Stoffel De Laat voor het mogelijk maken van de concertregistratie.