Beluister de playlist op Spotify
Hildegard licht haar keuze toe
"Muziek is maar één discipline die een cultuur vorm geeft en geen onbelangrijke. Dat was bij de vernieuwing van het museum Snijders&Rockoxhuis in 2018 een drijfveer om een muziekkamer in de patriciërswoning van burgemeester Nicolaas Rockox in te richten. Doch, er is niet zo heel veel onderzoek gebeurd naar de muziekbeleving in de Zuidelijke Nederlanden op het einde van de 16de eeuw en in het begin van de 17de eeuw. Daarom ben ik bij Museum Vleeshuis gaan aankloppen. Dr. Tim De Paepe, conservator, had daar een mooi antwoord op: de familie Duarte, conversos, juweliers uit Portugal, met veel muzikaal talent. Ze woonden bij Rubens om de hoek, op wandelafstand van Rockox’ patriciërswoning. In een tijd waar muziek alleen maar live kon beleefd worden, frequenteerden ze elkaar en waren ze te gast op de intieme huisconcerten. Het is maar één voorbeeld, maar het getuigt dat er wel duidelijk muziekbeleving was.
Voor mij een ontdekking die me fascineert en daarom wil ik deze muzieklijst beginnen met muziek van Leonora Duarte (1610-1678), in een uitvoering van Transport Public onder leiding van Thomas Baeté, met Korneel Bernolet op virginaal (een kopie van het instrument in de Muziekkamer).
1. Sinfonia de Decimi toni
2. Sinfonia de Terti toni
Tim heeft de muziekkamer vormgegeven samen met Bailleul ontwerpbureau. Een schitterende beleving.
Maar vele andere muziek schetst die tijd en heeft mijn interesse geprikkeld. Zoals Tielman Susato die voor burgemeester Rockox evenmin een onbekende geweest zal zijn. Hij was wellicht de eerste muziekdrukker in Antwerpen en componeerde eveneens. Zijn Salve Antverpia, moet als muziek in de oren hebben geklonken bij het horen van zoveel lof voor deze stad.
3. Tielman Susato, Salve Antverpia, in een uitvoering door Graindelavoix
Nicolaas Rockox was gehuwd met de half-Spaanse Adriana Perez. Zou zijn schoonvader de handelaar en bankier Luis Perez hem ook de Spaanse renaissance onder de aandacht gebracht hebben? Diego Ortiz (ca. 1510 - ca. 1576) mag toch geen vreemde voor Rockox geweest zijn. Hij was een Spaanse componist in dienst van de onderkoning van Napels, geregeerd door de Spaanse vorsten Karel V en Filips II.
4. Diego Ortiz, Recercadas Sobre El Canto Llano, uitgevoerd door de wereldberoemde Spaanse viola da gambaspeler Jordi Savall
5. Diego Ortiz, Tratado de glosas, uitgevoerd door het Baltimore Consort
Of misschien heeft Rockox ook wel de composities van de Spaanse renaissancecomponist Christobal de Morales (ca. 1500 - 1553) voor wie de Nederlandse polyfonie geen geheimen kende, leren appreciëren? Zijn Officium Defunctorum & Missa Pro Defunctis (Dodenofficie) is een gebedscyclus die door de Rooms-Katholieke kerk wordt voorgeschreven voor monniken, monialen en priesters. Het werd gebeden voor de overledenen. Vandaag is het verplicht voor de geestelijkheid op Allerzielen maar het kan ook op andere dagen gebeden worden voor een specifieke overledene.
6. Cristóbal de Morales, Officium Defunctorum, Parce Mihi Domine, uitgevoerd door het Monteverdi Choir
7. Het Parce mihi Domine uit dit Officium Defunctorum is ook bewerkt door de Noorse jazzsaxofonist Jan Garbarek en het Hilliard Ensemble in 1994. Een gedurfde maar beklijvende hedendaagse interpretatie.
Spanje liep over van talent. Ook de renaissancecomponist en vihuelista Luis de Milan (ca. 1500 - ca. 1561) was populair door zijn pavanes.
8. Luis de Milan, Pavane 3 door Jordi Savall
Een tijdgenoot van Nicolaas Rockox was de beroemde Engelse zanger luitist en componist John Dowland (ca. 1563 - 1626). Zijn werken vallen op door hun weemoedig en melancholisch karakter. Dowland zelf is wellicht nooit in de Zuidelijke Nederlanden geweest, maar hij was wel hofmuzikant aan het Deense hof en bij Duitse adellijken. Zijn muziek was zeer gesmaakt in Europa en tot op vandaag. Zelfs Gordon Matthew Thomas Sumner, alias Sting, heeft zich in 2006 over deze legendarische Engelse componist gebogen. Een verdienstelijke poging, misschien niet de beste vertolking van dit lied, maar zeker de moeite. Mijn hit van Dowland:
9. John Dowland, Come again door Sting
Uit zijn Deense tijd, ook wel aandoenlijk:
10. John Dowland, The King of Denmark, his Galliard door Paul O'Dette
Een landgenoot van Dowland, John Bull (1562 - 1628), is wel in de Nederlanden geweest, waar hij organist werd in de aartshertogelijke kapel in Brussel en later in de kathedraal van Antwerpen. Hoewel hij een befaamde organist was, verkies ik zijn klavecimbelmuziek.
11. John Bull, Melancholy Pavan, MB 67a door Peter Watchorn
Vanuit Italië brak Claudio Monteverdi (1567 - 1643), componist, violist en zanger, in Europa door. Deze vernieuwer heeft heel wat composities gemaakt, mij bevallen de Mariavespers het meeste. Ze zullen wellicht in het contrareformatorische deel van de Nederlanden geliefd zijn geweest.
12. Claudio Monteverdi, Vespro della Beata Vergine door Philippe Herreweghe en het Collegium Vocale
Maar ook dit intrieste lied uitgevoerd door de Spaanse sopraan Raquel Andueza is prachtig. De stem van Raquel gaat door merg en been
13. Claudio Monteverdi, Si dolce in tormento door Raquel Andueza y La Galania
Omstreeks diezelfde periode musiceerde Michael Praetorius (1571 - 1621). In Dulci Jubilo is een 14de-eeuws kerstlied waarvan de melodie van kort voor 1400 zou dateren. Michael Praetorius is een van de oudste en bekendste componisten die diverse bewerkingen van dit lied gemaakt heeft, enkel vocaal, maar ook vocaal-instrumentaal en zelfs een uitvoering voor meerdere koren tegelijkertijd. Maar ook Buxtehude, Telemann, Johann Sebastian Bach (1685 - 1750), Liszt, om maar de belangrijksten te citeren hebben dit lied in hun oeuvre opgenomen. Tot op vandaag is het lied bekend, de versie van Mike Oldfield (°1953) bijvoorbeeld is een zeer grote hit geweest in 1975.
14. Michael Praetorius, In Dulci Jubilo, door het St-Albans Chamber Choir
15. J S Bach, In Dulci Jubilo, BWV 729, door David Goode
16. Mike Oldfield, In Dulci Jubilo
Maar Rockox moet toch ook herinneringen gehad hebben aan de polyfonie, die aan de oorsprong ligt van onze Westerse muziekgeschiedenis. De cursussen, gegeven naar aanleiding van Laus Polyphoniae, hebben mij de liefde voor polyfonie leren ontdekken de laatste tien jaar.
17. Josquin des Prez (na 1450-1521), Proch Dolor door Capilla Flamenca
Over het ontstaan van het populaire L'homme Armé, een Frans wereldlijk lied, is nog veel onduidelijkheid. Refereert het aan de nieuwe kruistocht tegen de Ottomaanse Turken, houdt het verband met de val van Constantinopel? Het was zeer populair en werd door diverse beroemde componisten bewerkt. Ik verkies de versie van Guillaume Dufay (ca. 1397 - 1474). Het past mooi in de reeks klaagzangen die hij schreef naar aanleiding van de val van Constantinopel in 1453. Ik laat hierbij ook de versie van Karl Jenkins (°1944) horen die zich op dit lied inspireerde om the Armed Man, a Mass for Peace te componeren in 1999, opgedragen aan de slachtoffers van de Kosovo-oorlog.
18. Guillaume Dufay, L'Homme armé door het Oxford Camerata
19. Karl Jenkins, The Armed Man, a Mass for Peace, samen met London Philharmonic Orchestra
En tenslotte, Pierre de la Rue (1450 - 1518) heeft ook L'homme Armé bewerkt in een Missa, maar heeft daarnaast ook heel wat missen, motetten en liederen geschreven. Laat ons nog even in de melancholie van deze periode vertoeven.
20. Pierre de la Rue, Mijn hert altijt heeft verlanghen uitgevoerd door Capilla Flamenca
En om te eindigen: hoe kunnen muziek en beeldende kunsten elkaar beïnvloeden? Een interessante piste, een totaal andere benadering, maar niet evident. Zo hadden Schönberg en Kandinsky (1866 - 1944) een bijzonder relatie. Kandinsky raakte in de ban van een concert van Schönberg (1874 - 1951) en trachtte de klanken in kleur te hervatten met zijn Impression III. Schönberg inspireerde hem met Drei Klavierstücke, op. 11. Niet evident om in deze interpretatie mee te gaan, maar zeer boeiend en ook aandoenlijk.
21. Schönberg, Drei Klavierstücke, Op. 11, door Karim Sais
Sergei Rachmaninoff (1873 - 1943) was geëmotioneerd door een reproductie in zwart-wit van het schilderij Die Toteninsel van de Zwitserse schilder Arnold Böcklin, één van de eerste kunstwerken die zeer vaak gekopieerd werden. Rachmaninoff schreef er een symfonisch gedicht op, een soort mythische interpretatie, eenzaamheid en troost van de natuur.
22. Rachmaninoff, The Isle of Dead, Op. 29, door het Russian National Orchestra
En iets of wat afwijkend van de vorige twee interpretaties, stel ik u Ensor (1860 - 1949) voor als componist en harmoniumspeler. Hij was één van de grote vernieuwers van de Belgische kunst gedurende het laatste kwart van de 19de eeuw. Zijn grafiekproductie nam in zijn oeuvre een aparte plaats in. Grafiek was voor Ensor een uitdaging om dit medium als zelfstandige kunst te promoten en het geen ondergeschikte rol toe te bedelen. Ensor bedreef de grafiek concurrerend met de schilderkunst
Op heel wat van Ensors werken staat een harmonium afgebeeld en dat herinnert aan Ensors muzikale bedrijvigheid. Het harmonium was een geschenk van Albin en Emma Lambotte-Protin, één van zijn mecenassen. Hij componeerde de balletmuziek La Gamme d'amour en de Marche des Rotariens Ostendais. La Gamma d'amour, een balletpantomine voor marionetten werd zijn meest omvangrijke creatie. Hij schreef het scenario, improviseerde de hele muziekcompositie en tekende voor de decors en de kostuums.
Ensors muziek is helaas niet te vinden op Spotify, maar mag toch niet ontbreken. Op YouTube zijn wel opnames te vinden:
23. James Ensor, La Gamme d'Amour
24. James Ensor, Marche des Rotariens Ostendais
