Overslaan en naar de inhoud gaan
© Frederik Beyens

Een muzikale zondagmiddag op Sint-Anneke

Een bijzondere bruikleen

Antwerpen, 1887. Een zondagnamiddag. Een groep vrienden komt samen op Linkeroever, naast Café Belvédère. Een gitarist speelt een lied, terwijl de zon schijnt en het bier rijkelijk vloeit. Dit is de setting van 'Zondagmiddag op Sint-Anneke' een schilderij van Louis Van Engelen.

Manet als inspiratie

Een groep mondaine en kunstzinnige vrienden die tijdens een uitje genieten van muziek: dat is het onderwerp van La musique aux Tuileries, een werk dat de Franse impressionist Édouard Manet in 1862 schilderde. Onder de bomen van de Tuilerieën in Parijs en te midden van een flanerende menigte brengt Manet onder meer de schrijver Charles Baudelaire en de componist Jacques Offenbach samen. Ook Manet zelf is aanwezig om naar het concert te luisteren.

De impact van Manets werk was bijzonder groot, en onder meer Claude Monet en Auguste Renoir lieten zich er door inspireren. Ook kunstschilder Louis Van Engelen vond inspiratie in het werk en creëerde in 1887 een Antwerpse tegenhanger, Zondagmiddag op Sint-Anneke.

Louis Van Engelen

Louis Van Engelen werd op 17 januari 1856 geboren in Lier. Aan de Antwerpse Koninklijke Academie voor Schone Kunsten was hij een leerling van Charles Verlat, met wie hij enkele reusachtige schilderijen realiseerde, zoals een 122 meter lang panorama van de Slag bij Waterloo. Doorheen zijn lange carrière schilderde van Engelen portretten, landschappen, dierstukken, genretaferelen en stadszichten. Antwerpse museumbezoekers zijn wellicht al in aanraking gekomen met een belangrijk schilderij van Louis Van Engelen: in het Red Star Line Museum hangt immers een reusachtig doek met landverhuizers in de Antwerpse haven.

 

Kunstzinnige vrienden in het Belvédère

 

De geportretteerden op Zondagmiddag op Sint-Anneke genieten van muziek gespeeld door een blinde gitaarspeler, en van het zonnige weer op het terras van het café-restaurant Belvédère.

 

Samen met het Kursaal (Trocadéro) was het Belvédère een grote publiekstrekker. Beide horecagelegenheden ontstonden ten tijde van de Antwerpse Wereldtentoonstelling van 1885. Met de overzetboot konden zowel toeristen als Antwerpenaren genieten van de Antwerpse skyline en de rede met haar (zeil)schepen. Op zondagmiddag was Café Belvédère geliefd bij de (betere) burgerij én bij kunstenaars, om er te eten, te drinken, te praten en naar muziek te luisteren.

Op Zondagmiddag op Sint-Anneke zijn de kunstenaars goed vertegenwoordigd. Naast Louis Van Engelen zelf (die links vooraan aan een tafeltje zit) zijn onder meer kunstschilders Piet Van Engelen (de broer van Louis), Charles Mertens, Jan Van Beers jr., Edward Chappel en Hendrik Schaefels afgebeeld. Links van de staande dame - Madame Prop - zit componist Peter Benoit aan tafel.

 

Peter Benoit

In het Antwerpse muziekleven van de late 19de eeuw was Peter Benoit een mythische figuur. Hij was de bezieler van het Conservatorium van Antwerpen, hij zette zich in voor een Vlaamse opera, hij dirigeerde, en hij schreef pianowerken, kerkmuziek, grootse oratoriums en opera's. Tot zijn leerlingen behoorden Lodewijk Mortelmans, Edward Keurvels en Jan Blockx. De pianovirtuoos en componist Franz Liszt noemde Benoit de Rubens van de muziek. In 1901 overlijdt Benoit in zijn woonhuis aan de Oude Beurs, in de schaduw van het Vleeshuis.

Zondagmiddag op Sint-Anneke

 

Welke muziek de gitaarspeler bracht, valt uiteraard niet af te leiden uit het schilderij. In de 19de eeuw was de gitaar erg populair en ontstond er een groot aanbod aan muziek voor het instrument, zowel originele werken als (vaak anonieme) bewerkingen van tophits uit opera's. Museum Vleeshuis bewaart overigens heel wat 19de-eeuwse gitaren.

Voor Zondagmiddag op Sint-Anneke schilderde Louis Van Engelen de geportretteerden niet ter plekke, maar liet hij hen in zijn studio een voor een langskomen. Waar de vrienden van Manet op La musique aux Tuileries eerder schetsmatig zijn weergegeven, zijn de portretten die Van Engelen creëerde bijzonder verfijnd.

Een bijzondere band met Museum Vleeshuis

Tussen Louis Van Engelen en Museum Vleeshuis is er een bijzondere band. Louis Van Engelens grootvader was immers François Joseph Van Engelen (1785-1853). Die laatste had in 1813 in Lier een atelier voor koperblaasinstrumenten opgericht. Dat atelier zou uitgroeien tot wellicht de grootste Belgische producent van koperblaasinstrumenten. De productie ging door tot de jaren '70 van de 20ste eeuw. In 1999 wist Museum Vleeshuis de inboedel van de ateliers te redden. Een selectie staat sinds 2006 permanent opgesteld in de kelder van het Vleeshuis.

 

Herkomst

In 1932 werd het schilderij, vanuit Luiks privébezit, geveild door Veilinghuis De Lauwe (Antwerpen), waarna het in bezit kwam van een Griekse zakenman en een tijdlang in Thessaloniki belandde. In zijn bezit werd het schilderij in 1952 een eerste maal gerestaureerd. In 2015 werd het werk geveild bij Bernaerts waarna het in Zwitserse handen kwam en opnieuw werd gerestaureerd. In 2019 werd het opnieuw te koop aangeboden. Vandaag behoort het schilderij tot een Belgische particuliere verzameling.

 

'Zondagmiddag op Sint-Anneke' is nog zeker tot juli 2022 in Museum Vleeshuis tentoongesteld.

Het schilderij hangt op de plek waar in 2022 de vleugelpiano van Peter Benoit te zien zal zijn. Dat instrument wordt op dit ogenblik gerestaureerd naar bespeelbare toestand dankzij het Peter Benoit Fonds.

Meld je aan voor de nieuwsbrief